«خروج دابه الارض»

«خروج دابه الارض» به معنای بیرون آمدن جنبنده زمین است. این پدیده هم در روایات شیعه و هم در روایات اهل سنت، مورد اشاره قرار گرفته و از آن به عنوان «اشراط الساعه» و یکی از نشانه‏های نزدیک شدن قیامت یاد شده است.
(ر.ک: علل الشرایع، ج 1، ص 73؛ کتاب الغیبه، 266؛ و المناقب، ج 3، ص 102 و اهل‏سنت ر.ک: بیضاوی؛ انوار التنزیل و اسرار التاویل؛ ذیل آیه 82 سوره نمل، ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج 6، ص 210.)
آنچه که این اتفاق را نزد شیعه مهم ساخته، روایاتی است که از «خروج دابه الارض» به عنوان رجعت امیرمومنان علی علیه السلام یاد کرده است.
امام باقر علیه السلام فرموده است:
«امام علی علیه السلام پس از ذکر اوصاف خود، فرمود:
… من همان جنبنده‏ای هستم که با مردم سخن می‏گویم …»
«… انی … و الدابه التی تکلم الناس»
(کلینی، الکافی، ج 1، ص 198، ح 3.)؛ شیخ طوسی رحمه الله روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله، نقل کرده که آن حضرت فرمود:
«عشْر قبل الساعه لا بد منْها:
السفْیانی و الدجال و الدخان و الدابه و خروج القایم و طلوع الشمْس منْ مغْربها و نزول عیسی علیه السلام و خسف بالمشرق و خسْف بجزیره العرب و نار تخرج منْ قعْر عدن تسوق الناس الی المحْشر»
(شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص‏436، ح‏426.)
(به ناگزیر ده چیز قبل از قیامت رخ خواهد داد:
سفیانی، دجال، دود، دابه، خروج قایم، طلوع خورشید از مغربش، نزول عیسی بن مریم علیه السلام، خسف به مشرق، خسف به جزیره العرب و آتشی که از قعر عدن خارج می‏شود و مردم را به سوی محشر می‏برد.» درباره ماهیت دابه و خروج او - به ویژه در میان اهل سنت - سخن‏های فراوانی گفته و احتمالات بسیاری داده شده است. یکی از تفاسیر معاصر نیز درباره دابه الارض نوشته است:
«دابه» به معنای جنبنده و «ارض» به معنای «زمین» است. بر خلاف آنچه برخی می‏پندارند، دابه تنها به جنبندگان غیرانسان اطلاق نمی‏شود؛ بلکه مفهوم وسیعی دارد که انسان‏ها را نیز در بر می‏گیرد؛ چنان که در آیه 6 سوره «هود» می‏خوانیم:
«وما منْ دابه فی الارْض الا علی الله رزْقها …»
«هیچ جنبنده‏ای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر خدا است.» اما در مورد تطبیق این کلمه، بنای قرآن بر اجمال و ابهام بوده و تنها وصفی که برای آن ذکر کرده این است که با مردم سخن می‏گوید و افراد بی ایمان را اجمالا مشخص می‏کند، ولی در روایات اسلامی و سخنان مفسران، بحث‏های فراوانی در این زمینه دیده می‏شود. در یک جمع بندی می‏توان آن را در دو تفسیر خلاصه کرد.
1. گروهی آن را یک موجود جاندار و جنبنده غیرعادی از غیر جنس انسان، با شکل عجیب دانسته‏اند و برای آن عجایبی نقل کرده‏اند که شبیه خارق عادات و معجزه انبیا است.
این جنبنده در آخر الزمان ظاهر می‏شود و از کفر و ایمان سخن می‏گوید و منافقان را رسوا می‏سازد و بر آنها علامت می‏نهد.
2. جمعی دیگر به پیروی از روایات متعددی که در این زمینه وارد شده، او را یک انسان می‏دانند؛ یک انسان فوق‏العاده، یک انسان متحرک و جنبنده و فعال که یکی از کارهای اصلی‏اش جدا ساختن صفوف مسلمین از کفار و منافقان و علامت گذاری آنان است. حتی از بعضی روایات استفاده می‏شود که عصای موسی و خاتم سلیمان، با او است. می‏دانیم که عصای موسی، رمز قدرت و اعجاز و خاتم سلیمان رمز حکومت و سلطه الهی است. بنابراین او یک انسان قدرتمند و افشاگر است.
در روایات متعددی، بر شخص امیرمومنان علی علیه السلام تطبیق شده است.
(رجعت) در تفسیر علی بن ابراهیم از امام صادق علیه السلام آمده است:
«مردی به عمار یاسر گفت:
آیه‏ای در قرآن است که فکر مرا پریشان ساخته و مرا در شک انداخته است!
عمار گفت:
کدام آیه؟
گفت:
آیه «واذا وقع القوْل علیْهمْ اخْرجْنا لهمْ دابه من الارْض تکلمهمْ …»
(نمل (27)، آیه 82.)
این کدام جنبنده است؟
عمار گوید:
به خدا سوگند من روی زمین نمی‏نشینم، غذا نمی‏خورم و آبی نمی‏نوشم تا «دابهالارْض» را به تو نشان دهم. پس همراه آن مرد به خدمت حضرت علی علیه السلام آمد، در حالی که غذا می‏خورد - هنگامی که چشم امام علیه السلام به عمار افتاد، فرمود:
بیا.
عمار آمد و نشست و با امام علیه السلام غذا خورد.
آن مرد سخت در تعجب فرو رفت و با ناباوری به این صحنه نگریست؛ چرا که عمار به او قول داده بود و قسم خورده بود که تا به وعده‏اش وفا نکند، غذا نخورد! گویی قول و قسم خود را فراموش کرده است!
هنگامی که عمار برخاست و با حضرت علی علیه السلام خداحافظی کرد، آن مرد رو به او کرد و گفت:
عجیب است تو سوگند یاد کردی که غذا نخوری و آب ننوشی و بر زمین ننشینی، مگر اینکه «دابه الارض» را به من نشان دهی!
عمار در جواب گفت:
«من او را به تو نشان دادم اگر فهمیدی.»
(تفسیر نمونه، ج 15، ص 553 - 551.)