هنر از دیدگاه رهبر انقلاب

- اسلامی بودن بعضی از کارهای هنری به محتوای آن بستگی دارد ، مثل قصه و نمایشنامه . برای یک قصه ، با یک مقاله اسلامی چه تعریفی ارایه می‌کنید ؟ اینکه معیارهای اسلامی یا مفاهیم اسلامی را درست‌بیان کند . اگر هم مسایل ، مذهبی به معنای خاص آن ، نیست‌بلکه اجتماعی یا سیاسی و امثال آنهاست ، در آنها هم نباید با اصول اسلامی مغایرتی وجود داشته باشد . اینها را که تامین کردید ، آن مقاله اسلامی است ، حداقل ضد اسلامی یا غیر اسلامی نیست . (11)
از جنبه‌ی هنری که در قصه‌نویسی هست ، هیچ چیز خاصی که بتوان آن را معیار اسلامی یا غیر اسلامی بودن دانست ، وجود ندارد ، هر چه که بتواند قصه را زیباتر و هنرمندانه‌تر کند ، نه تنها اشکالی ندارد ، بلکه بهتر است . نمایشنامه هم همینطور . (12) اما اگر بد آموزی در آن بود ، کج اندیشی در آن بود ، اغوا در آن بود و تهمت و افترا و فحاشی و بد زبانی در آن وجود داشت ، غیراسلامی است .
تیآتر و دیگر هنرهایی که در نیم قرن اخیر یعنی در روزگار غربت و محکومیت ارزشهای اسلامی و تهاجم همه جانبه به آن ، وارد کشور ما شد ، طبیعه بر پایه‌ای غیر اسلامی بنا گشت و در جهت مغایر و حتی متضاد با مفاهیم اسلامی رشد کرد . غربزدگانی که نخستین رویش این رشته‌های اساسی هنر را در کشور اسلامی ما ارایه کردند ، از اسلام کاملا بیگانه و شاید با آن معاند بودند . لذا بتدریج این تصور را در ذهن همه ، مخصوصا نسل‌های نوخاسته برمی‌انگیختند که تیآتر و سینما دارای طبیعتی غیر مذهبی و ضد مذهبی است و نمی‌توان و نباید از آن برای ارایه‌ی پیامهای اسلامی بهره گرفت . (13)
. . . آن دو نوع تفکر یکی عبارت است از تفکر اسلام منهای گرایش‌های انقلابی . لذا شما می‌بینید در باره‌ی مفاهیم گوناگون اسلامی اشعار بسیار خوب و عالی گفته شده ، منتها اینها زمینه‌هایی از فکر اسلامی‌ست که جنبه‌های انقلابی و رگه‌های انقلابی ندارد . . . ترجیع بند معروف جمال الدین عبد الرزاق ، ترجیع بند هاتف و برخی از شعرهای دیگر ، از لحاظ هنری ممتاز است و واقعا بعضی در حد اوج هنری است . آنچه در مقدمه‌ی نظامی یا در برخی کتب عرفانی وجود دارد ، یا قصاید سعدی در توحید و اخلاقیات ، اینها همه مفاهیم اسلامی‌ست که گفته شده ، اما اینها علی رغم داشتن حیثیت و بعد بالای هنری ، شعر انقلاب نیست . اگر چه بعدا عرض خواهم کرد که انقلاب می‌تواند از آنها استفاده کند . اما شعر انقلاب نیست . اسلامی است ، هنری هم هست اما انقلابی نیست . زیرا ابعاد انقلابی اسلام در این شعرها دیده نمی‌شود . (14)
در زمینه‌ی معیار اسلامی یا غیر اسلامی ، غیر از محتوای ، شکل هم موثر است مثلا در هنرهای تجسمی . یک وقت است که عکس یک زن عریان کشیده می‌شود یا فرض بفرمایید یک شکل اغواگر دیگر یا یک منظره‌ی دروغ و تهمت آمیز ، اینها محتوی است . اما ظاهر و شکل هم می‌تواند معیار اسلامی بودن قرار بگیرد ، یعنی خود مجسمه ، منهای اینکه این مجسمه انسان پوشیده است‌یا عریان ، که از نظر بعضی فتاوی درست کردن آن خلاف شرع است . اینجا دیگر بحث این نیست که این مجسمه‌ی زن ، روسری دارد یا ندارد ، بحث این است که خود تهیه‌ی این عکس یا مجسمه‌ی انسان اشکال دارد یا ندارد . (15)
در اجرای نمایشنامه ، منهای محتوای آن ، نوع بازی می‌تواند در اسلامی بودن یا نبودن اثر بگذارد . فرضا زنی که لباس مردی را پوشیده یا مردی که لباس زنی را پوشیده ، این شرعا حرام است . چه آن زن بیاید آیه‌ی قرآن بخواند ، یا سخن شهوت‌انگیزی بر زبان بیاورد . (16)
هنر اسلامی اساسا غیر از هنر مسلمانان است . این را من بارها در صحبتهایم گفته‌ام ، غالبا هنر مسلمانان با هنر اسلامی اشتباه می‌شود . خوب اگر یک مسلمانی یک آهنگ یا یک فیلم ساخت ، آن آهنگ یا فیلم ساخته‌ی یک مسلمان است اما لزوما اسلامی نیست . هنر اسلامی آن چیزی است که در آن عنصر سازنده‌ای از اندیشه‌ی اسلامی وجود داشته باشد . . . یعنی در قالب هنری آن ، نه فقط در محتوای ، چیزی از اسلام و اندیشه‌ی اسلامی وجود داشته‌باشد . این می‌شود هنر اسلامی . . . بروید دنبال این که بتوانید سر رشته هنر اسلامی را پیدا کنید . (17)
پیام همین خونها و حکایت پر ماجرای ایثارگریهای رزم آوران تاریخ‌ساز اسلام ، بهترین موضوع و محتوایی‌ست که به کمک هنر و ابزار و تکنیک مناسب آن ، رسالت تیآتر در جمهوری اسلامی را به نحو شایسته‌ای به انجام می‌رساند (18) .
اگر مساله‌ی هنر برای مردم ، و«در خدمت مردم ، یک چیز جدی است و فقط شعار نیست ، یقینا یکی از چیزهایی که باید محتوای هنر امروز را تشکیل دهد ، مساله‌ی جنگ است ، در حقیقت جنگ مظهری است از بزرگ‌ترین حماسه‌ها و هنرنمایی‌ها و ارزش آفرینی‌های مردم ما در این دوران . (19)
اما در مورد سینما و تیآتر که سوال شد آیا در آن زن می‌تواند وجود داشته باشد یا نه ؟ در جواب باید گفت : اگر زن در فیلم یا نمایش به آن شکلی ظاهر بشود که در غیر فیلم و نمایش حرام نیست ، اینجا هم حرام نیست . پس نقش بازی کردن زن در فیلم و نمایش حرمت ندارد . منتها یک وقت هست که زن و مرد نامحرم یکدیگر را در آغوش می‌گیرند که این کار در همه جا حرام است از جمله در فیلم و نمایش . یا اگر زن به شکلی ظاهر شود یا به لحنی سخن بگوید یا حرکاتی انجام دهد که شهوت انگیز باشد ، این حرام است . لذا ظاهر شدن زن در فیلم یا تیآتر در صورتی که از موجبات اشکال خالی باشد ، هیچ مانعی ندارد . (20)
. . . برای مثال : آهنگ‌های قرآن یک هنر اسلامی و یک موسیقی کامل است ، مثلا در برخی از کشورهای عربی خوش ذوق‌ترین و هنرمندترین خواننده‌ها (در این زمینه) وجود دارند . این همان کیفیت‌خواندن قرآن است .
قرآن به همین کیفیت‌باید خوانده شود تا درست مضمون خودش را برساند .
مدتی پیش ، مقاله‌ای از یک نویسنده‌ی خارجی می‌خواندم . او در این باب خیلی خوب تشبیه کرده و نمونه‌ها و مثالهایی آورده بود . از جمله هنر اسلامی را در مسجد نشان داده و گفته بود که گنبد مسجد دقیقا یک هنر اسلامی است و این نشان دهنده‌ی جهان بینی اسلام بر محور توحید است ، یعنی همه چیز در جهان بینی اسلام بر یک محور حرکت می‌کند که آن الله است . وقتی انسان زیر آن گنبد می‌نشیند خود را در مرکز عالم احساس می‌کند و خود را با همه‌ی کاینات مرتبط می‌داند . محراب جایی‌ست که پیشنماز می‌ایستد و قاعده قرآن یا کتاب در دست می‌گیرد تا چیزی را به مردم یاد بدهد .
جایی که مردم او را می‌بینند . لذا بالای سر محراب حتما یک چراغ هست که به مرور در محرابهای جدید به شکل چراغها و لوسترهای زیبا مشاهده می‌شود .
حتی در محراب‌های قدیمی هم ، چراغی از یک زنجیر آویزان است ، این همان مفهوم الله نور السموات و الارض است که مثل نوره کمشکوه فیها مصباح ، المصباح فی زجاجه یعنی آن چراغ داخل یک شیشه است . یا پای ستون مساجد به صورت سنتی مقداری پهن‌تر است‌یعنی با یک قاعده‌ی استوانه‌ای مستقیم بطرف پایین نیامده ، این نخل‌های ستون مسجد پیغمبر اکرم (ص) را تداعی می‌کند . چون مسجد الرسول را با ستونهایی از نخل ساخته‌اند ، و همینطور گلدسته‌ها و چیزهای دیگر را که در معماری ، هنر اسلامی به حساب می‌آیند .