سفارشات حضرت علی ع به کمیل (با دقت و تامل مطالعه شود)

سخنان على علیه السلام به کمیل  
در خلال مطالعات بر خورد نمودم به ملحقات تفسیر اصفى  تاءلیف محقق ارجمند و فیلسوف و فقیه بزرگوار مرحوم فیض کاشانى که در آنجا نقل از نسخه نفیس منحصر به فردى از نهج البلاغه سخنان امیرالمؤ منین را به کمیل ذکر کرده که شاید در خیلى نسخه هاى نهج البلاغه نباشد و در آن در حدود صد مرتبه امیرالمؤ منین یا کمیل  مى فرماید که داراى دستوراتى اخلاقى و عرفانى و توحیدى است ، لذا براى کمیل این جزوه در اینجا با ترجمه ذکر مى نماییم تا - ان شاء الله مورد استفاده عموم برادران و خواهران قرار گیرد.
روایت از حسن بن شعبه حرانى صاحب تحف العقول  است که با یک سلسله اسناد از سعد بن زیدبن ارطاة نقل مى کند که گوید:

کمیل بن زیاد را دیدم و از فضائل امیرالمؤ منین از او سؤ ال کردم ، در جواب گفت مى خواهى تو را خبر دهم به وصیتى که امیرالمؤ منین به من نموده و آن وصیت براى تو بهتر است از دنیا و هر چه در آن است . در جواب گفتم : آرى ، بعد گفت امیرالمؤ منین به من چنین وصیت نمود.
یا کمیل سم کل یوم باسم الله و قل لاحول ولا قوة الا بالله . و توکل على الله واذکرنا و سم باسمائنا وصل علینا. و ادربذلک على نفسک و ما تحوطه عنایتک ، تکف شر ذلک الیوم ان شاء الله .
اى کمیل ! هر روز بسم الله الرحمن الرحیم  بگو، و سپس ذکر لاحول ولا قوة الا بالله را بخوان و توکل بر خدا کن ، سپس اسامى ، (ائمه معصومین ) را بگو و بر آنها درود و صلوات بفرست و به خدا پناه ببر و بعد به ما پناهنده شود، و همچنین خود و اولاد و آنچه دارى ، همه را به خدا و ما بسپار، از شر آن روز مصون خواهى ماند.
یا کمیل ان رسول الله (صلى الله علیه و آله ) ادبه الله وهو (علیه السلام ) ادبنى و انا اودب المؤ منین و اورث الاداب المکرمین .
اى کمیل ! به تحقیق ، پیغمبر را خدا ادب آموخت ، و پیغمبر مرا ادب آموخت و من مؤ منین را ادب مى نمایم . آداب را من براى بزرگان به ارث گذاشتم .
یا کمیل مامن علم الا و انا افتحه و مامن سر الا القائم (علیه السلام ) یختمه.
اى کمیل ! هیچ علمى نیست مگر آنکه من آن را افتتاح کردم . و هیچ چیزى نیست ، مگر آنکه امام قائم (عج ) آن را ختم کند.
یا کمیل ذریه بعضها من بعض و الله سمیع علیم
اى کمیل ! (پیامبران و ائمه معصومین از یک نسل و شجره طیبه هستند که ) بعضى تز ایشان از بعضى دیگرند، و خداوند شنوا و آگاه است.
یا کمیل لا تاخد الا عنا تکن منا
اى کمیل ! علمت را جز از ما مگیر، تا از ما محسوب شوى. یا کمیل مامن حرکة الافانت محتاج فیها الى معرفة
اى کمیل ! هر حرکت و کارى از تو نیاز به شناخت دارد (باید در کارها با شناخت و معرفت وارد شوى ).
یا کمیل اذا اءکلت الطعام ...

سخنان على علیه السلام به کمیل   در خلال مطالعات بر خورد نمودم به ملحقات تفسیر اصفى  تاءلیف محقق ارجمند و فیلسوف و فقیه بزرگوار مرحوم فیض کاشانى که در آنجا نقل از نسخه نفیس منحصر به فردى از نهج البلاغه سخنان امیرالمؤ منین را به کمیل ذکر کرده که شاید در خیلى نسخه هاى نهج البلاغه نباشد و در آن در حدود صد مرتبه امیرالمؤ منین یا کمیل  مى فرماید که داراى دستوراتى اخلاقى و عرفانى و توحیدى است ، لذا براى کمیل این جزوه در اینجا با ترجمه ذکر مى نماییم تا - ان شاء الله مورد استفاده عموم برادران و خواهران قرار گیرد. روایت از حسن بن شعبه حرانى صاحب تحف العقول  است که با یک سلسله اسناد از سعد بن زیدبن ارطاة نقل مى کند که گوید: کمیل بن زیاد را دیدم و از فضائل امیرالمؤ منین از او سؤ ال کردم ، در جواب گفت مى خواهى تو را خبر دهم به وصیتى که امیرالمؤ منین به من نموده و آن وصیت براى تو بهتر است از دنیا و هر چه در آن است . در جواب گفتم : آرى ، بعد گفت امیرالمؤ منین به من چنین وصیت نمود. یا کمیل سم کل یوم باسم الله و قل لاحول ولا قوة الا بالله . و توکل على الله واذکرنا و سم باسمائنا وصل علینا. و ادربذلک على نفسک و ما تحوطه عنایتک ، تکف شر ذلک الیوم ان شاء الله . اى کمیل ! هر روز بسم الله الرحمن الرحیم  بگو، و سپس ذکر لاحول ولا قوة الا بالله را بخوان و توکل بر خدا کن ، سپس اسامى ، (ائمه معصومین ) را بگو و بر آنها درود و صلوات بفرست و به خدا پناه ببر و بعد به ما پناهنده شود، و همچنین خود و اولاد و آنچه دارى ، همه را به خدا و ما بسپار، از شر آن روز مصون خواهى ماند. یا کمیل ان رسول الله (صلى الله علیه و آله ) ادبه الله وهو (علیه السلام ) ادبنى و انا اودب المؤ منین و اورث الاداب المکرمین . اى کمیل ! به تحقیق ، پیغمبر را خدا ادب آموخت ، و پیغمبر مرا ادب آموخت و من مؤ منین را ادب مى نمایم . آداب را من براى بزرگان به ارث گذاشتم . یا کمیل مامن علم الا و انا افتحه و مامن سر الا القائم (علیه السلام ) یختمه. اى کمیل ! هیچ علمى نیست مگر آنکه من آن را افتتاح کردم . و هیچ چیزى نیست ، مگر آنکه امام قائم (عج ) آن را ختم کند. یا کمیل ذریه بعضها من بعض و الله سمیع علیم اى کمیل ! (پیامبران و ائمه معصومین از یک نسل و شجره طیبه هستند که ) بعضى تز ایشان از بعضى دیگرند، و خداوند شنوا و آگاه است. یا کمیل لا تاخد الا عنا تکن منا اى کمیل ! علمت را جز از ما مگیر، تا از ما محسوب شوى. یا کمیل مامن حرکة الافانت محتاج فیها الى معرفة اى کمیل ! هر حرکت و کارى از تو نیاز به شناخت دارد (باید در کارها با شناخت و معرفت وارد شوى ). یا کمیل اذا اءکلت الطعام فسم باسم الذى لایضر مع اسمه داء و فیه شفاء من کل الاسواء. اى کمیل ! هنگام غذا خوردن ،بسم الله بگو که با آن ، هیچ چیز ضرر نمى رساند. و در اسم خداى شفاى هر دردى است . یا کمیل وآکل الطعام ولا تبخل علیه ، فانک لن ترزق الناس شیئا و الله یجزل لک الثواب بذلک احسن علیه خلقک . وابسط جلیسک . ولا تتهم خادمک . اى کمیل ! هنگام غذا خوردن ، کسانى را با خود در غذا خوردن شریک کن و بخل مکن ، زیرا تو مردم را رزق نمى دهى . و خدا در این کار تو را ثواب بسیار عطا مى فرماید. اخلاق خود را با وى (کسى که با تو غذا مى خورد) نیکو کن و با گشاده روئى با وى برخورد کن و به خدمتگذار خود تهمت مزن و با او خشن رفتار نکن . یا کمیل اذا اکلت فطول اکلک لیستوفى من معک و یرزق منه غیرک اى کمیل ! هنگامى که مشغول غذا خوردن مى شوى ، غذا خوردن خود را طول بده تا کسانى که با تو غذا مى خورند سهم خود را از سفره برگیرند. (و دیگران نیز از غذا و روزى خود استفاده کنند. یا کمیل اذ استوفیت طعامک فاحمد الله على ما رزقک بذلک صوتک یحمده سواک فیعظم بذلک اجرک. اى کمیل ! وقتى که از غذا خوردن فارغ شدى ، سپاس خدا را در مقابل روزى که به تو داده ، به جا بیاور و هنگام سپاسگزارى صداى خود را بلند کن تا دیگران نیز سپاسگزارى کنند و بدین وسیله اجر تو زیاد شود. یا کمیل لا توقرن معذلک طعاما ودع فیها للماء موضعا و للریح مجالا ولا ترفع یدک من الطعام الا و انت تشتهیه ، فان فعلت ذلک فانت تستمرئه ، فان صحة الجسم من قله الطعام و قله الماء. اى کمیل ! معده خود را پر از غذا نکن و جائى براى آب و تنفس باقى نگهدار و دست از غذا خوردن برمدار مگر زمانى که هنوز به آن مایل باشى و اگر چنین کنى ، از غذا نیرو مى گیرى (یعنى غذا خوب جذب مى شود) و بدان که سلامت بدن از کم خوردن و کم نوشیدن است . یا کمیل البرکة فى مال من اتى الزکاة و واسى المؤ منین و وصل الاقربین . اى کمیل ! برکت در مال کسى است که زکات مى دهد و به مؤ منان یارى مى کند وصله رحم مى کند. یا کمیل زد قرابتک المؤ من على ما تعطى سواه من المؤ منین وکن بهم اراف و علیهم اعطف . و تصدق على المساکین. اى کمیل به قوم خویش مؤ من خود، بیشتر از قوم خویش غیر مؤ منت عطا و بخشش کن و به آنها مهربانتر باش و نسبت به آنان بیشتر عطوفت کن و به فقرا و مساکین صدقه بده . یا کمیل لا ترد سائلا و لومن شطر حبة عنب اوشق تمرة ، فان الصدقة تنمو عندالله . اى کمیل ! نیازمندى را محروم نگردان ولو به نصف دانه انگور یا خرما باشد، بدرستیکه صدقه نزد خدا رشد مى کند. یا کمیل احسن حلیة المؤ من التواضع و جماله التعفف و شرفه التفقه و عزه ترک القال و القلیل . اى کمیل ! بهترین زینت و آرایش مؤ من ، فروتنى . است و جمال او عفت و شرف او یاد گرفتن (احکام دین ) و آبروى او، ترک بگو و مگو مى باشد. یا کمیل فى کل صنف قوم ارفع من قوم ، فایاک و مناظرة الخسیس ‍ منهم و ان اسمعوک و احتمل وکن من الذین و صفهم الله و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما. اى کمیل ! در هر صنفى ، قومى است که بعضى (از نظر فکرى ) بالاتر از بعضى دیگرند. پس بپرهیز از بحث و کشمکش با انسانهاى پست . و اگر بگفته تو گوش فرا داد از او تحمل کن و از آنها باش که خدایتعالى ایشان را توصیف کرده که مى فرماید: هر گاه طرف خطاب نادانان قرار گیرند، با آرامش با آنها برخورد مى کنند. (یعنى ناسزاى آنها را تحمل مى کنند). یا کمیل قل الحق على کل حال ووادالمتقین و اهجر الفاسقین و جانب المنافقین ولا تصاحب الخائنین  اى کمیل ! در هر حال حق را بگو و پشتیبان پرهیزکاران باش از فاسقین دورى کن و از منافقین اجتناب کن و با خائنین همنشین مباش . یا کمیل لا تطرق ابواب الظالمین للاختلاط بهم و الا معهم و ایاک ان تعظمهم و ان تشهد فى مجالسهم بما یسخط الله علیک و ان اضطررت الى حضورهم فداوم ذکر الله و التوکل علیه و استعذ بالله من شرورهم و اطرق عنهم و انکر بقلبک فعلهم و اجهر بتعظیم الله تسمعهم ، فانک بها توید و تکفى شرهم. اى کمیل ! در ظالمان را مکوب براى آنکه با آنها رفت آمد داشته باشى و با آنها کسب مال یا اعتبار کنى و بپرهیز از تعظیم کردن و اطاعت ایشان یا حضور در مجالس ایشان به کارى که سبب غضب خدا برتوگردد و اگر به حضور در مجلسشان ناچار شدى دائما به ذکر خدا باش و بر او توکل کن و از شر آنها به خدا پناه ببر و به تجملات آنها توجه نکن و در دل کارهاى آنها را منکر باش و پیش آنها به خدا تعظیم کن و عظمت خدا را به آنها گوشزد نما زیرا تو بدین وسیله تاءیید مى شوى و از شر آنها ایمن مى مانى . یا کمیل ان احب ما تمتثله العباد الى الله بعد الاقرار به و باولیائه التعفف و التحمل و الا صطبار. اى کمیل ! بهترین کارى که بندگان خدا پس از اقرار به خدا و اولیاى خدا، مى توانند انجام دهند، عفت و بردبارى و صبر است . یا کمیل لاتا الناس اقتارک و اصبر علیه احتسابا بعزوتستر . اى کمیل فقر و ناچارى خود را به مردم آشکار مکن و بر آنها صبر کن و براى خشنودى خدا و با عزت آنها را بپوشان . یا کمیل لاباس ان تعلم اخاک سرک . و من اخوک ؟ اخوک ، الذى لایخذلک عند الشدیدة ولا یقعد عنک عند الجریرة ولا یدعک ختى تساله ولا یذرک و امرک حتى تعلمه ، فان کان ممیلا فاصلحه . اى کمیل باکى نیست که برادرت را از سر خود آگاه سازى ، اما کدام برادر؟ که هنگام سختى تراپست نگرداند و هنگام جریر، (زیانهاى مالى ) پشتیبان تو باشد و عقب نشینى نکند و اگر چیزى از او بپرسى بر تو خیانت نکند و تو را تنها نگذارد تا بداند که تو گرفتارى ندارى و اگر گرفتارى داشته باشى آن را اصلاح کند. یا کمیل المؤ من مراة المؤ من ، لانه یتامله فیسد فاقته و یجمل حالته . اى کمیل ! مؤ من آئینه مؤ من است یعنى عیب هاى او را به او مى گوید و تفقد حال او مى کند و در فقر بیمارى او را یارى مى کند. یا کمیل المومنون اخوة و لاشى ء آثر عند کل اخ من اخیه اى کمیل مؤ منین با یکدیگر برادرند و هیچ چیز نزد برادر اولى و بهتر از برادر نیست . یا کمیل ان کم تحب اخاک فلست اخاه ، ان المومن من قال بقولنا، فمن تخلف عنه قصر عنا و من قصر عنا لم بلحق بنا و من لم یکن معنا ففى الدرک الاسفل من النار. اى کمیل ! اگر برادرت را دوست ندارى برادرش نیستى مؤ من کسى است که پیرو ما ائمه معصومین باشد و گفتار ما را بگوید پس کسى که از گفتار ما تخلف کند از ما بریده و کسى که از ما جدا شود به ما ملحق نمى گردد و با ما نمى باشد پس (در آن صورت ) در درک اسفل از آتش است . یا کمیل کل مصدور ینفث فمن نفث الیک منا بامر امرک بسترد فاباک ان تبدیه ولیس لک من ابدائه توبه و اذا کم یکن توبه فالمصیر الى لظى . اى کمیل ! هر افسرده دلى که دل اندوه بار دارد اظهار درد دل مى کند، پس ‍ کسى که اظهار درد دل با تو نمود آن را مستور کن مبادا آن را براى غیر اظهار و افشا کنى ، زیرا افشاى آن توبه ندارد و گناهى که توبه نداشته باشد عاقبت آن آتش دوزخ است . یا کمیل اذاعة سر آل محمد (صلوات الله علیهم ) لایقبل منها ولا یحتمل احد علیها و ما قالوه فلا تعلم الا مومنا موفقا. اى کمیل فاش کردن سر آل محمد (صلى الله علیه و آله ) قابل جبران و گدشت نیست و از کسى تحمل نمى شود و سر آل محمد (صلى الله علیه و آله ) را جز به مومن موفق و با هوش نگوئید. یا کمیل قل عند کل شدة : لاحول ولا قوة الا بالله  تکفها و قل عند کل نهمة : الحمدلله تزددمنها. و اذا ابطات الا رزاق علیک فاستغفرالله یوسع علیک فیها اى کمیل در هنگام هر شدت و سختى بگو لاحول ولا قوة لا بالله که خدایتعالى بوسیله آن ترا نجات مى دهد. و نزد نعمت بگو الحمدلله  که خداوند آن را فزونى مى بخشد. پس هنگامى که رزق تو دیرتر رسید استغفار کن خداوند در کار تو گشایش مى دهد. یا کمیل انه مستقر و مستودع فاحذر ان تکون من المستود عین و انما یستحق ان یکون مستقرا اذا لزمت اجادة الواضحة التى لا تخربک الى عوج ولا تزیلک عن منهج. اى کمیل ! ایمان بر دو قسم است : مستقر و مستودع ، (یعنى ایمان ثابت و ایمان عاریتى ) بپرهیز از ایمان عاریتى ، و اگر مى خواهى حتما مستحق آن باشى که ایمان مستقر داشته باشى ، هنگامى به آن موفق مى شوى که ملازم راه و روش باشى که ترا به راه انحرافى نکشاند و از راه دست بر نگرداند: یا کمیل لا رخصة فى فرض ولا شدة فى نافلة  اى کمیل ! براى کسى اجازه نیست واجبى را ترک کند و در انجام مستحبات به زحمت و مشقت بیفتد (یعنى در صورت مشقت داشتن نوافل ، ترک آن جایز است ). یا کمیل انج بولایتنا من ان یشرکک الشیطان فى مالک و ولدک  اى کمیل به وسیله ولایت و دوستى خود را نجات ده که شیطان در مال و اولاد تو شرکت نکند. یا کمیل ان ذنوبک اکثر من حسناتک و غفلتک اکثر من ذکرک و نعم الله علیک اکثر من عملک  اى کمیل ! به تحقیق که گناهان تو بیشتر از کارهاى نیک تو است و غفلت تو از یاد خدا بیشتر از ذکر و یاد خداست و نعمتهاى خدا بیش از عمل و کارهاى تو است . یا کمیل انک لا تخلو من نعم الله عندک و عافیته ایاک ، فلا تخل من تحمیده و تمجیده و تسبیحه و تقدیسه (و شکره ) و ذکره على کل حال. اى کمیل بیرون از نعمتهاى خدا نیستى ، در حالى که عافیت را به تو عنایت کرده (یعنى سرآمد تمام نعمتها عافیت است ) بنابراین هیچگاه از حمد و تمجید و تسبیح و تقدیس و شکر گزارى و یاد او فارغ مباش (یعنى سلامت ، بدان واجد همه نعمتهاى خدا هستى بنابراین ، غفلت از سپاسگزارى او مکن و در همه حال به یاد او باش . یا کمیل لا تکونن من الذین قال الله نسوالله نسیهم انفسهم  و نسبهم الى الفسق فهم فاسقون . اى کمیل ! سعى کن از آنهائى نباشى که خداى تعالى درباره آنها فرموده : آنها خدا را فراموش کردند، پس خدا خودشان را از یاد خودشان برد و نسبت فسق به آنها داد پس آنها فاسقند. یا کمیل لیس الشان ان تصلى و تصوم و تتصدق ، الشان ان تکون الصلاة بقلب نقى و عمل عندالله مرضى و خشوع سوى و انظر فیما تصلى و على ما تصلى ان لم یکن من وجهه وحله فلاقبول . اى کمیل ! کار (شاءن ) آن نیست که نماز بخوانى و روزه بگیرى و صدقه دهى ؛ بلکه کار آنست که نماز تو با قلب پاکیزه و کار خدا پسند و خشنوع کامل باشد و ببین در چه لباسى و بر چه زمین و فرشى نماز مى گزارى ؟ اگر از راه مشروع و حلال نیست نماز تو قبول نخواهد شد. یا کمیل اللسان ینزح من القلب و القلب یقوم بالغذاء فانظر فیما قلبک و جسمک فان لم یکن ذلک حلالا لم یقبل الله تسبیحک ولا شکرک .اى کمیل ! زبان آنچه مى گیرد و مى گوید، از دل است و دل انسان قوامش ‍ به غذا است . ببین دل خود را به چه وسیله تغذیه مى کنى ؟ اگر از راه حلال نیست ، خداى تعالى تسبیح و ذکر ترا نمى پذیرد. یا کمیل افهم و اعلم انا لانرخص فى ترک اداء الامانة لاحد من الخلق ، فمن روى عنى فى ذلک رخصة فقد ابطل و اثم و جزاوه النار بما کذب ، اقسم لسمعت رسول الله (صلى الله علیه و آله ) یقول لى قبل وفاته بساعة مرارا ثلاثا: یا اباالحسن اءد (اء) الامانة الى البر و الفاجر فیما جل و قل حتى الخیط و المخیط. اى کمیل بفهم و بدان ما کسى را از مردم در ترک امانتها رخصت نمى دهیم ، پس کسى که از من نقل کند چنین رخصتى را بتحقیق بیهوده و گناه است و پاداش او آتش است به واسطه دروغى که گفته . سوگند یاد مى کنم هر آینه شنیدم از پیغمبر اکرم ، یک ساعت قبل از وفاتش که سه مرتبه فرمود: یا اباالحسن ! (کینه امیرالمؤ منین على (علیه السلام ) است ) امانت را به صاحبش رد کن ، خواه نیکوکار باشد یا بدکار، خواه امانت کوچک باشد یا بزرگ ولو یک رشته نخ باشد. یا کمیل لاغز والا مع امام عادل ولا نفل الا نفل الا من امام فاضل اى کمیل ! جنگ وجهادى نیست مگر با امام عادل (یعنى با اذن و اجازه او) و استحبابى در نماز جماعت نیست مگر با امامى که داراى فضیلت است (یعنى امام جماعت حتما باید یک مزیت به ماءموم داشته باشد). یا کمیل لولم یظهر نبى و کان فى الارض مومن تقى لکان فى دعائه الى الله مخطئا او مصیبا، بل و الله مخطئا حتى ینصبه الله لذلک و یوهله له . اى کمیل ! اگر پیامبرى روى زمین ظاهر نمى شد و در روى زمین یک مؤ من پرهیزکار مى بود، هر آینه در دعاى خود به سوى خدا یا خطاکار بود و یا به هدف رسیدن و مصیب بود. (بعد فرمود) بلى قسم به خدا خطاکار بود تا اینکه خداى تعالى براى شما یک پیامبر مى فرستاد و به مقام پیامبرى او را منصوب مى کرد و اهلبیت و شایستگى او را گواهى مى نمود. یا کمیل الدین لله فلا یقبل الله من احد القیام به الا رسولا اونبیا اووصیا. اى کمیل ! دین ، دین خداست . و خداوند قیام بر دین را از هیچ کس ‍ نمى پذیرد مگر از رسول یا نبى یا وصى باشد. یا کمیل هى نبوة و رسالة و امامة و لیس بعد ذلک الاموالین متبعین او عامهین مبتدعین ، انما یتقبل الله من المتقین . اى کمیل ! (رهبرى جامعه مسلمین به واسطه ) نبوت و رسالت و امامت است و غیر از اینها، یا ولایت از طرف امام دارند یا متحیر و بدعتگزار. بدرستى که خداوند کارهاى نیک را از پرهیزکاران مى پذیرد. یا کمیل ان الله کریم حلیم عظیم رحیم دلنا على اخلاقه و امر نابالا خذبها و حمل الناس علیها، فقد ادیناها غیر متخلفین و ارسلناها غیر منافقین و صدقناها غیر مکذبین و قبلناها غیر مرتابین . اى کمیل ! خداى تعالى کریم و حلیم و عظیم و رحیم است خداوند دلالت کرده ما را به اخلاق و صفات خویش . امر کرده ما را که اخلاق او را در خود پیاده کنیم و مردم را نیز وادار به آن اخلاق نمائیم . پس به تحقیق ما، این وظیفه را ادا نمودیم و بدون تخلف و دو روئى ، آن را به مردم رسانیدیم و بدون تکذیب احکام و دستورات الهى را تصدیق نمودیم و بدون شک و تردید آن را قبول کردیم . یا کمیل لست و الله متملقا حتى اطاع ولا ممنیا حتى لا اعصى ولا مائلا اطعام الاعراب حتى انحل امرة المومنین وادعى بها. اى کمیل ! به خدا قسم ، من آن نیستم که چاپلوسى کنم تا مرا اطاعت کنند. و این تمنا را ندارم که با من مخالفت نکنند و رشوه به اعراب نمى دهم که مرا امیرالمؤ منین بگویند. توضیح آنکه این اوصافى را امیرالمؤ منین مى شمارد، اوصافى است که در معاویه و معاویه صفتان وجود دارد چون معاویه گاهى نهایت چاپلوسى را مى کرد براى اغفال مردم و آرزوى او این بود که مردم با آرمانهاى سیاسى او مخالفت نکنند. یا کمیل انما حظى من بدنیا زائلة مدبرة و نحظى باخرة باقیة ثابتة. اى کمیل ! کسانى که از دنیا بهره و رشدند، بهره دنیا زوال پذیر وگول زننده است و بهره ما از آخرت ، باقى و ثابت است . یا کمیل ان کلا یصیر الى الاخرة والدى نرغب فیه منها رضى الله والدرجات العلى من الجنة التى یورتها من کان تقیا. اى کمیل ! تمام مردم به سوى آخرت مى روند، ولى چیزى که ما از آخرت مى خواهیم رضاى خدا و درجات عالیه بهشت است که از خداى تعالى آن را به پرهیزکاران ارث مى دهد. یا کمیل من لایسکن الجنة فبشرة بعذاب الیم و خزى مقیم : اى کمیل ! کسى که ساکن بهشت نشد پس مژده او را به عذاب دردناک و پستى دائمى. یا کمیل انا احمد الله على توفیقه و على کل حال اذا شئت فقم اى کمیل ! من خداى را در هر حال سپاس مى گذارم بر توفیقى که به من عنایت فرموده (سپس فرمود) اگر خواستى بروى برخیز یعنى وقت تمام شده که این خود دستورى است درباره نظم در وقت و کارها

(نویسنده استاد مهدی دقیقی)