تاریخچه پیراهن مشکلی در عزای سیدالشهدا و ...
يكشنبه, ۱۰ آبان ۱۳۹۴، ۰۵:۴۶ ب.ظ
بسم الله الرحمن الرحیم
سوال: آیا پوشیدن پیراهن مشکلی که کراهت شدیدی برای آن ذکر شده است در عزای سیدالشهدا صحیح است؟
جواب:
مرحوم ابوالحسن منذر رحمة الله علیه یکی از محققین بنام شیعه و از مجاهدین جبهه اسلام، در مورد تاریخچه پیراهن مشکلی کتابی با عنوان: سیاه پوشی در سوگ ائمه نور نگاشته اند که از اهمیت بسیاری برخوردار است. متن فوق بخشی از فصل های مختلف این کتاب می باشد:
قرآن کریم دوستی خاندان پیامبر صل الله علیه و آله را بر امت اسلام فرض و واجب ساخته و حتی آن را حکم پاداش زحمات گرانقدر پیامبر در راه ابلاغ رسالت شناخته است: «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى» (1)
پیداست که عشق و دوستی، لوازمی دارد و یار و محب صادق کسی است که شرط دوستی را – چنانچه باید و شاید – به جا آورد. وگرنه این دوستی، صرفا یک دوستی زبانی و ظاهری خواهد بود.
شکی نیست که از مهمترین شروط و لوازم دوستی، همدردی و همدلی با یاران و عزیزان، در مواع سوگ یا شادی آنان است. به بعضی از روایات در این زمینه توجه کنید:
1. قال امیرالمومنین علی علیه السلام: إنّ اللَّه تبارک وتعالى إطّلع إلى الأرض فاختارنا ، واختار لنا شیعة ینصروننا ، ویفرحون لفرحنا ، ویحزنون لحزننا ، ویبذلون أموالهم وأنفسهم فینا ، اُولئک منّا و إلینا (2)
مولای متقیان علیه السلام فرمود: خداوند تبارک و تعالی به جانب زمین توجه فرمود، پس برگزید ما را و برگزید برای ما پیروانی را که یاری ما می کنند و در شادی و حزن ما شرکت دارند ...
2. عن الصادق علیه السلام: شیعتنا جزء منا، خلقوا من فضل طینتنا ، یسوؤهم ما یسوؤنا و یسرهم ما یسرنا، فإذا ارادنا احد فلیقصدهم فإنهم الذی یوصل منه الینا (3)
امام صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما پاره از خود ما بوده و از زیادی گل ما خلق شده اند، آنچه مار را بدحال یا خوشحال می سازد آنان را بدحال و خوشحال می سازد...
این وظیفه که مورد تاکید عقل و شرع است ایجاب می کند که در ایام عزای اهل بیت علیهم السلام حزن و اندوه خویش را به اشکال گوناگون به زبان گفتار و کردار و خوراک و پوشاک و ... نشان دهیم.
اظهار همدلی و همدردی با اهل بیت سید الشهدا علیه السلام در لباس و پوشاک بدان است که دوستان آن حضرت در روز عاشورا و دیگر ایام عزا به گونه ای لباس بگوشند که از حیث نوع، جنس، رنگ لباس یا نحوه پوشش آن عرف و عادت اجتماع آن را نشان همدردی با بستگان عزیز از دست رفته می شمارند؛ چیزی که چنانچه خواهیم دید، عرف و عادت بشری در بسیاری از مناطق جهان، خاصه در سرزمین وحی و زیستگاه امامان معصوم مصداق بارز آن را در رنگ سیاه و پارچه خشن می جوید و می بیند.
آنچه گفتیم، بوضوح در روایات نیز آمده است:
عالم بزرگوار شیعی، ابن قولویه در کتاب کامل الزیارات نقل کرده است که: فرشته ای که نزد رسول خدا صل الله علیه و آله آمد و خبر قتل حسین بن علی علیه السلام را بره آن حضرت داد، فرشته موکل بر دریاها بود...
فرشته ای از فرشتگان بهشتی بر دریاها فرود آمد و بالهای خویش را بر فراز آن گسترد، سپس صیحه ای کشید و گفت:
ای اهالی دریاها، البسوا اثواب الحزن فان فرخ رسول الله مذبوح (جامه عزا بپوشیدکه فرزند رسول خدا را سر بریدند.) (4)
ابن حماد-شاعر بزرگ شیعی- می گوید:
کیف لا اسلب العزا اذا ما انا نثلته سلیب الرداء؟
کیف لاتکسب الدموع جفونی بعد تضریج شبیه بالدماء؟
(زمانی که وجود نازنین ابی عبدالله را بر پرده ذهن عریان و جامه ربوده شده بر روی خاک گرم کربلا تصور می کنم چگونه لباس عزا نپوشم؟ پس از خون آلود شدن فرق مبارک آن حضرت چرا پلکهای چشمم اشکبار نباشد؟)
شیخ فخرالدین طریحی عالم برجسته شیعه در قرن 11 ه.ق و صاحب مجمع البحرین می نویسد:
فیا اخوانی ما عذر اهل الایمان فی اضاعة البکاء و لبس اثواب الاحزان لمصاب سید الشهداء؟
سید بن طاووس می گوید:
اعلم ان المواسات لائمة الزمان و اصحاب الاحسان فی السرور و الاحزان من مهمات اهل الصفا... و لبس اثواب الحزن... (5)
(همدلی و همراهی با ائمه زمان در سرور و احزان از مهمترین رسوم اهل صفا و صاحبان وفا و دوستان مخلص است و این معنی در این ده روز محرم ... بایستی لباس اندوه بر تن کرد...)
همو در جای دیگر اهل سقیفه را شدیدا مذمت می کند که چرا پس از رحلت پیامبر اکرم صل الله علیه و آله به جای آنکه سیاه بپوشند و از آب و غذا امساک ورزند و به عزاداری و سوگواری بپردازند به دنبال ریاست دنیا رفتند و بر سر حکومت با هم به نزاع پرداختند ...؟ (6)
رنگ سیاه رنگ عزا و اندوه
طبیبان به کسانی که گرفتار بیماری شدید عصبی اند سفارش می کنند که از رنگ سیاه بپرهیزند، امام صادق علیه السلام نیز خطاب به حنان بن سدیر که نعلین سیاه پوشیده بود فرمود: آیا نمی دانی که رنگ سیاه مایه ضعف بینایی و تقلیل شهوت و مورث غم و اندوه است؟ (7)
بدین گونه می بینیم که پیشوای ششم نیز بر این قانون طبیعی که رنگ سیاه ذاتا دلگیر است تصریح دارد. چنانچه حضرت پس از شرح وظایف زن در مرگ شوی خویش مبنی بر اینکه بایستی 4ماه و 10 روز عده وفات نگه دارد و در این مدت از پوشیدن لباسهای رنگین و ... بپرهیزد، می افزاید که: اشکالی ندارد که لباسهای سیاهرنگ بپوشد.(8)
در این باب می توان گفتار امام هشتم را شاهد آورد که روز عید غدیر را روز بیرون آوردن پیراهن سیاه (یوم نزع السواد) (9) خوانده است از این کلام شریف نیز بروشنی بر می آید که رنگ سیاه رنگی مغایر با جشن و سرور و طبعا ملازم با حزن و اندوه است.
سیاه پوشی در عرب
در عصر پیامبر پس از جنگ بدر که 70 تن از مشرکین قریش به دست مسلمین بر خاک هلاکت افتادند زنهای مکه در سوگ کشتگان خویش جامه سیاه پوشیدند.(10)
و چندی بعد که ارتش اسلام در جنگ احد 70 تن شهید دادند زنان مسلمان مدینه برای شهیدان خویش جامه سیاه بر تن کردند.(11)
همچنین از پیمانی که پیامبر اکرم با اهالی مکه بستند بر می آید که اهالی مکه در سوگ مردگان خویش روی می خراشیدند و ... سیاه می پوشیدند.(12)
تاریخ نشان می دهد که فضل بن عبدالرحمن در سوگ زید(13) (فرزند امام سجاد علیه السلام)، پیروان محمد بن علی (نواده عبدالله بن عباس) در فقد رهبر خویش(14)، کنیز و خدمه دربار عباسی در عزای مهدی (فرزند منصور دوانیقی)(15) و سلیمان بن ابی جعفر (عموی هارون) در تشییع پیکر مطهر امام کاظم (16) جامه سیاه پوشیدند.
در روز عاشورای 352 قمری نیز زمانی که زنان بغداد به عنوان عزای سیدالشهدا با حالت گریان و گیسو پریشان و سینه زنان و نوحه گران از خانه هاشان بیرون آمدند روی خویش را سیاه کرده بودند.(17) رسم سیاه کردن روی در قدیم توسط زنان ظاهرا شیوع بسیار داشته و تاریخ نمونه های متعددی از این امر را ضبط کرده است.
سیاه پوشی در سوگ جعفر طیار
به شهادت جعفر طیار در جنگ موته پیامبر بسیار اندوهناک شد، ... و به اسماء فرمود: سه روز لباس سیاه ماتم بپوش ... (18)
آخرین نماز صبح پیامبر در لباس مشکی
حضرت ابی عبدالله فرمود: رسول اکرم یک روز در حالی که پیراهن سیاهی بر تن داشت نماز صبح را به جماعت در مسجد خواند... (19)
لباس سیاه بر تن امام حسن در سوگ امیرالمومنین
مدائنی نقل می کند که: وقتی مردم برای بیعت با امام حسن علیه السلام آمدند، حضرت لباس سیاهی بر تن داشتند (20)
همچنین اب ابی الدنیا این موضوع را تایید می کند که: ابی رزین نقل کرد که: حسن بن علی علیه السلام پس از درگذشت پدرش علی علیه السلام بر فراز منبر کوفه در جامه سیاه بر ما خطبه خواند(21)
سیاه پوشی امام سجاد علیه السلام
آورده اند که پس از خطبه امام سجاد علیه السلام در مسجد دمشق، حضرت در جواب منهال فرمودند: ... انا و اهل بیتی قیاب الاسی و قد حرمت علینا جدید العری... (همانا من و اهل بیتم لباس عزا پوشیدیم و دیگر بر ما لباس نو روا نیست... ) (22)
سیاه پوشی یکی از درباریان شیعه یزید
نقل کرده اند که یکی از غلامان یزید که شیعه بود وقتی خبر شهادت حضرت امام را شنید ... قبایی سیاه در بر و عمامه ای سیاه بر سر گذاشت... (23)
1. شوری:23
2. بحارالانوار: 44/287
3. الامالی شیخ طوسی: ص305، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی:ح389.
4. کامل الزیارات: صص 67 و 68، بحارالانوار: 45/221 ...
5. اقبال الاعمال: بخش مربوط به اعمال شب اول محرم .
6. کشف المحجة لثمرة المهجة: فصب92 ص82
7. وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه: 3/385-387
8. دعائم الاسلام 2/291
9. اقبال الاعمال بخش مربوط به 18 ذی حجه.
10. قصیده ای منسوب به ایمرالمومنین علی علیه السلام /سیرة النبویة 3/10-11
11. حسان در رثای کشتگان احد سیره ابن هشام:3/159-160
12. البرهان فی تفسیر القرآن: 4/325 ذیل آیه 12 ممتحنه
13. الخطط 2/440 ، معجم الشعراء: ص179
14. لااخبار الطوال: ص339
15: مروج الذهب و معادن الجوهر: 3/309 ، تاریخ فخری:ص246
16. بحارالانوار: 48/227
17. دول الاسلام: ص195 ، المنتظم: ص93، الورزاء:ص371، ابن اثیر: 8/403، ابوالمحاسن:2/364
18. مجمع الزواد: 3/16
19. بصائر الدرجات الکبری: 304، بحارالانوار:22/464
20. و کان خرج الحسن بن علی الیهم و علیه ثیاب سود ، سیاه پوشی در سوگ ائمه نور: 114
21. مقتل الامام امیرالمومنین (ابوبکر عبدالله بن محمد) ص 95.
22. بحارالانوار 45/143، ناسخ التواریخ امام سجاد1/293 ، مقتل الحسین:ص217
23. قرة العین فی اخد ثار الحسین: ص68.
