آیا دعا و روز شرف شمس(19 فروردین) سندیت و اعتبار دارد؟
سوالی مطرح است: آیا دعای شرف شمس که در 19 فروردین بر انگشتر عقیق زرد حک می کنند، سندیت و اعتبار دارد؟
جواب:
شرف یکی از اصطلاحات نجومی است. برخی از کسانی که در دانش نجوم فعالیت دارند، از قرار گرفتن ستاره ها در برخی از برج های فلکی، استفاده سعادت و نحوست کرده اند و برای آن اعتباراتی وضع کرده اند؛ مانند شرف و هبوط.
مثلا قرار گرفتن هر ستاره را در برج و درجه ای که شرف آن باشد، دارای نوعی از تأثیر دانسته و قرار گرفتن آن در درجه ای دیگر که هبوط آن باشد، را دارای تأثیر دیگری می دانند. پس بر اساس تجربه و یا توهم و یا کهانت و... گفتهاند: شرف آفتاب هنگامى است که در درجه 19 حمل (فروردین) باشد و شرف قمر آن گاه است که در درجه سوم برج ثور باشد و شرف زحل آن وقت است که در درجه 21 میزان است و ...[1]
در برخی از روایات نیز شرف و بهترین مکان شمس (خورشید) را برج حمل دانسته است. [2] بنابراین ممکن است گفته شود که شرف شمس در برج حمل (فروردین) است، ولی آیا نوشتن برخی از اذکار و اشکال مشهور به شرف شمس، بر عقیق زرد و به دست کردن آن، از روایات فهمیده می شود یا نه؟
بله! در دیوان منسوب به امام علی (ع) شعری است که شکل شرف شمس در آن آمده است، در این شعر امام (ع) می فرماید:
ثلاث عصی صففت بعد خاتم على رأسها مثل السنان المقوم
و میم طمیس أبتر ثم سلم إلى کل مأمول و لیس بسلم
و أربعة مثل الأصابع صففت تشیر إلى الخیرات من غیر معصم
و هاء شقیق ثم واو مقوس علیها إذا یبدو کأنبوب محجم
فیا حامل الاسم الذی لیس مثله توق من الأسواء تنج و تسلم
فذاک اسم الله جل جلاله إلى کل مخلوق فصیح و أعجم[3]
بنابراین شعر؛ شکل شرف شمس از این قرار است:
البته در این روایت، به زمان نگارش اشاره ای نشده است؛ به همین سبب در برخی از استفتاءات از مراجع معظم تقلید درباره استفاده از انگشتری که اذکار و شکل مشهور به شرف شمس در آن حک شده است، چنین آمده است:
« این حرز منسوب به امیر المؤمنین (ع) است، که بر روی سنگ های قیمتی مانند عقیق نوشته می شود، پس به دست کردن چنین انگشتری به قصد رجا (به امید کسب ثواب) اشکالی ندارد.[4]
در نهایت می توان گفت که «شرف الشمس از علوم غریبه است، لکن درکتب متقدمین اعم از روایی و ادعیه و
اذکار اثری نیافتم، فقط متاخرین در چند قرن اخیر معتبر می‌دانند و بیاناتی
درباره شرف الشمس و طریقه تکسیر آن به صورت مربع یا مسبع وغیره و نیز آثار و
برکات آن مطالبی متذکر شده‌اند و بعضی آن را ماخوذ از اسم اعظم تلقی
کرده‌اند و در کتاب جواهر مکنونه که از کتب خطی اذکار است و همچنین در کتاب
السحاب اللئالی تالیف سید عبدالله بوشهری و کتب دیگر، آثاری از جمله دفع
فقر و بیماری‌ها و حفظ از گزند جانوران و ایمنی از بلایا وکسب عزت و بزرگی
متذکر شده‌اند»
البته این نکته نیز می تواند مورد بررسی قرار بگیرد: در کتاب «جنه الوافیه» مشهور به «مصباح کفعمی» آمده است (مصباح کفعمی کتابی نسبتا" معکتبر در ادعیه است).
گفتنی است که مرحوم کفعمی، سند معتبری برای این مطلب ذکر نکرده و تنها گفته است : این حروف شکل اسم اعظم است . بعد در حاشیه کتاب می گوید: در بعضی از کتاب های علمای شیعه دیدم که این شکل از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است . به نظر می رسد بیان چنین نقلی محکم نیست ; چون سند این روایت تا امیرالمؤمنین (ع) ذکر نشده است . مرحوم شیخ بهایی هم همین شکل را در کتاب «سر المستتر» با اندکی تغییر آورده است.
البته در کتاب های یاد شده این شکل به «شرف الشمس» نامیده نشده است و احتمالا تشخیص اساتید علم ختوم و اذکار این بوده که این شکل در شرف شمس - که نوزدهم فروردین ماه است - نوشته شود که ساعت خوبی است و باعث تأثیر بیشتر این شکل خواهد بود. برای نوشتن این شکل یا حک آن بر روی انگشتر، در نوزدهم فروردین سند مکتوبی یافت نشد; اما از برخی بزرگان (مثل مرحوم کشمیری) این مطلب شنیده شده است.
نتیجه نهایی: قضیه شرف الشمس چندان سندیت معتبری ندارد (و برای ما صحت آن محل اشکال است)
[1] نک: سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج2، ص 1053، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1373 ش، باتلخیص و نقل به معنا در برخی از سطر ها.
[2] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 54، ص 226، انتشارات الوفاء، بیروت، 1404ق.
[3] دیوان إمام علی (ع)، ص 393، پیام اسلام، قم ، 1369ش.
[4] ما رأیکم فی الحرز المسمى «شرف شمس» المنسوب إلى أمیر المؤمنین علیه السلام؟بسمه تعالى: هذا الحرز منسوب للإمام أمیر المؤمنین علیه السلام و یکتب على الأحجار الکریمة و لا بأس بلبسها رجاءً بجعلها فی خاتم و اللّٰه العالم. نک :تبریزی، جواد بن علی، صراط النجاة، ج 10، ص 426، قم، بی تا.
