خروش اینترنتی بر علیه قمار (شطرنج و ...)

خروش اینترنتی_قمار(شطرنج و ...)

بسم تعالی

تقدیم به پیشگاه نـورانی صــاحــب مذهــبـمان امام
صـــادق ^{علیه السلام} و صـاحــب الامـرمـــــــان حـضرت
مهدی ^{روحـی له فـداه}، ثـــوابش مـــــقــــــــدر زحـضرت
نرجس خاتون ^{سلام الله علیها} جهت تعجیل در امر فرج.

چند وقتی است که شاهد شیوع قمار و ... در جامعه هستیم، همین حقیر را بنابر قاعده نهی از منکر برآن داشت تا تحقیقی در این خصوص نموده و در قالب یک مقاله و به قول دوستان یک "خروش اینترنتی علیه قمار" علی الخصوص بازی شطرنج و تخته نرد ارائه نمایم! امید است نوری باشد در فهم و دل و قلبمان، ان شاء الله .

به همین خاطر است که از دوستان گرامی صاحب وب (سایت و بلاگ) خواستار این هستم که مطلب پیش رو را (حتی بدون ذکر منبع) در وب خود قرار دهند، ان شاء الله.

بسم الله الرحمان الرحیم

ابتدا" به تعریف قمار بپردازیم

قمار در لغت و اصطلاح

مرحوم شیخ انصاری^{1رحمة الله علیه} در کتاب مکاسب در تعریفش قمار و حرمتش آورده است: " القمار بکسر القاف، کما عن بعض اهل اللغة؛ رهن علی اللعب بشی من الآلات المعروفه ... " ترجمه: قمار در نزد اهل لغت به این معناست: رهنی است (شرط بندی ای است) که متوقف بر بازی با آلاتی است مخصوصه (که برای قمار معروف شده اند مثل شطرنج و نرد).

لیکن اختلافی در بین علما صورت می گیرد؛ عده ای از علما (بسیار کثیری از آنان، از قبیل محقق کرکی ^{رحمة الله}) مخالف این تعریف بوده و بر این اعتقاد اند که شرط اول در تعریف بالا (منظور شرط؛ شرطبندی در تعریف بالا) در حرمت قمار دخلی ندارد. عده ای نیز در تعریف قمار لفظ "اصل المغابلة" را آورده اند که معنایش هر نوع بازی و مسابقه ای است که در آن برد و باخت داشته باشد به استثنای مواردی که شرع مقدس آنها را حلال کرده است.²

شیخ در مکاسب می نگارد که در حرمت بازی همراه با شرطبندی (با ذکر چند استثنا) شک و اختلافی نیست.

دلایل شیخ انصاری در حرمت شطرنج و اصل قمار

شیخ در ادامه مطلب برای اثبات حرمت نفس قمار علی الخصوص شطرنج (بدون شرط بندی) دلایلی ذکر می کند که بیانگر آن هستیم:

1 – روایت ابوالربیع شامی مبنی بر پاسخ امام ^{علیه السلام} به سوالش در مورد حکم شطرنج و نرد که فرمود: "به آن نزدیک نشو" چنانکه روشن است اگر امام می فرمودند با شطرنج بازی نکن ادعای انصراف ممکن بود(یعنی: می توان گفت که منظور امام بازی کردن است نه اصل آن) اما امام فرمود نزدیک نشو و از آنجا که سخن معصوم حجت است، پس به موی موی سخنش باید توجه شود! برداشت از این سخن حرمت دائمی شطرنج است!

2 – در تفسیر قمی در ضمن آیه 90 سوره مائده " یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ "(یعنی: اى کسانى که ایمان آورده‏اید شراب و قمار و بتها و تیرهاى قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند پس از آنها دورى گزینید باشد که رستگار شوید) در ضمن آیه فوق آمده است: مراد از خمر هر شراب مست کننده است و مراد از میسر نرد و شطرنج است و هر قماری میسر است، در اینجا شیخ نظر خواننده را به نکته ای جلب می نماید و آن اینکه: میسر مصدر قمار نیست³ بلکه منظور آلت قمار است. پس باید از آلات آن اجتناب کرد همان طور که در حدیث مذکور ذیل آیه آمده است: امام فرمودند: "خرید و فروش و بهره برداری و سود بردن از همه اینان حرام و محرم است. که در اینجا دو مسئله مطرح می شود: 1. بیع و خرید و فروش این آلات 2. نگهداری این آلات.⁴ (در اینجا و در این آیه به نظر حقیر، مفسر (شیخ قمی ^{رحمة الله}) حق مطلب را ادا نکرده است که البته حق با وی بوده است چرا که تفسیر از خود؛ بازی با آتش است که اگر اینگونه نبود تفسیر زیبایی به این آیه می زدیم)

3 – روایت مفید ثانی فرزند شیخ طوسی ^{قدس سرهما} در کتاب خود باسند از امیرالمومنین ^{علیه السلام} نقل فرموده اند که : " هر چیزی که انسان را از یاد خدا باز دارد میسر است"

4 – روایت فضیل: طبق آن از امام محمد باقر ^{علیه السلام} در رابطه با حکم وسائلی که مردم با آن بازی می کنند سوال نمودم و آنها را نام بردم تا رسیدیم به سِدَی ⁵ –بکسر اولی و فتح دومی- (دوز بازی) امام در پاسخ فرمودند: خداوند متعال این را از کدام دسته قرار داد؟ سائل عرضه داشت: از باطل، حضرت پاسخ دادند : پس از باطل اجتناب کن.

5 – در روایت عبد الواحد بن مختار در مورد حکم بازی شطرنج سوال می شود: در پاسخ گفته می شود: مومن از اشتغال به بازی بازداشته شده.

6 – روایت موثقه زراره بر اساس آن، سائل از امام ^{علیه السلام} درباره شطرنج و بازی شیث (یکی از آلات قمار که مابین اعراب متداول است) که بدان لعبة الاحمر گفته می شود و بازی مخصوصی که بدان لعبة الثلث گفته می شد سوال می نماید. امام در پاسخ می فرمایند: این را خداوند از کلام دسته قرار داده است؟ سائل می گوید: از باطل. امام می فرمایند: پس خیری در آن نیست.

حال از کلام شیخ از بحث روایی_تحلیلی در مکاسب خارج می شویم و بحث اصلی خودمان که شطرنج و تخته نرد است را در پی می گیریم ابتدا به تاریخچه این 2 بازی بپردازیم:

تاریخچه شطرنج

شطرنج در لغت:

شطرنج مفرد از شِطرَانجات، لغتی است فارسی الاصل بی نقطه شین نیز خوانده شده⁶ –بفتح سین یا شین اشتباه است و باید به کسر خواند... – ریشه آن نیز اختلافی از قبیل: سترنگ (همشکل آدم) و چترنگ⁷ (چهار رکن دار) ، شدرنج (رفت رنج)، صدرنگ (صدحیله). ⁸

تاریخچه ابداع:

داستان در این باره فراوان است لیکن به یکی از آنها که گویا معتبر ترین آنهاست می پردازیم:

طلحنه پسر مای هندی بود که وقتی در جنگ کشته شد مادرش در غم پسرش گوشه گیر شد تا آنکه گروهی از دانشمندان هندی شطرنج را اختراع کردند، و پس از چندی به ایران آمد و در ایران رونق پیدا کرد و این خود باعث شد تا بزرگمهر در مقابل آن تخته نرد را ساخت و به هند فرستاد که در هند نرد رونق یافت. ⁹

تاریخچه نرد

نرد در لغت:

نرد لفظی است فارسی الاصل، همچون شطرنج؛ در عرب به آن لَعِب الطاولة¹⁰؛ گفته می شود. این لغت (الطاولة) سفره چوبی معنا دارد¹¹ اما نرد در عرب به معنای تاس یا طاس نیز می باشد.¹²

تاریخچه نرد:

اما نرد در داستان نرد اغراق فراوانی شنیده شده، که حقیقت و دروغ آن مشخص نیست، لیکن، همین باعث می شود از روایت آن صرف نظر بکنیم. ...

احادیث وارده در مذمت شطرنج و نرد

امام صادق ^{علیه السلام} فرمودند: فروختن شطرنج حرام است و پولی هم که از فروختنش بدست می آید حرام است و داشتن و نگاه داشتن شطرنج کفر است و شطرنج بازی کردن شرک است و سلام کردن بر کسی که شطرنج بازی می کند گناه کبیره هلاک کننده است و کسی که شطرنج بازی می کند و دست در میان آن می برد چنان است که دست در میان گوشت خوک برده باشد.و کسی که شطرنج بازی می کند نمازش قبول نیست تا اینکه دست خود را بشوید و کسی که به شطرنج نگاه می کند مانند این است که به عورت مادر خود نگاه می کند و کسی که نگاه می کند به کسانی که در حال بازی شطرنج هستند و به آنها سلام می کند در آن حال گناهش با کسی که شطرنج بازی می کند یکسان است . و کسی که بنشیند به قصد بازی کردن شطرنج جای خود را در جهنم آماده کرده است و این زندگانی باعث حسرت او در قیامت است (به سبب اینکه چرا معصیت ها را انجام داده است) و از همنشینی قمار باز بپرهیز زیرا از جمله مجالسی است که اهلش مورد غضب الهی شده اند و هر ساعت منتظر غضبند (بلا) و چون نازل شود تو را و ایشان را فرا خواهد گرفت.¹³

عبدالواحد بن مختار درباره بازی شطرنج از امام محمد باقر^{علیه السلام} سوال کرد. امام علیه السلام فرمودند: مومن از این بازی رو گردان است (شرح : مومن شطرنج بازی نمی کند.)¹⁴

علاء بن سیابة از امام صادق ^{علیه السلام} روایت کرده است که حضرت فرمودند: شهادت قمارباز چه نرد باشد چه شطرنج ، چه شبیه شطرنج که قمارست به نام اربعه شر، و امثال اینها که اصطلاحاتی خاص دارد ، پذیرفته نیست (صاحب شاهین) ]به صیغه تثنیه یعنی دو شاه[ گویند: شاهش مرد نه بخدا نمرد و بخدا شاهش کشته شد، و حال آنکه شاه فقط خداست و بس و هیچگاه نمیرد و کشته هم نشود.¹⁵

حضرت صادق ^{علیه السلام} درباره خرید و فروش آلات موسیقی فرمودند: صنعتی که هیچ جهت حلالی در آن نباشد و جز شر و فساد چیزی در آن مترتب نباشد مانند آلات موسیقی و شطرنج و صلیب سازی و یا نوشیدنی های مست کننده و هرچیزی که از این قبیل باشد پس یاد دادن و یاد گرفتن و خرید و فروش و اجرت دادن به کسی در رابطه با آن و یا اجرت گرفتن در رابطه مثلا حمل وسائل آن و کلا جمیع تصرفات در آنها حرام است.¹⁶

حضرت علی ^{علیه السلام} فرمودند: به شش شخص سلام نکنید:1.یهودی 2.اهل موسیقی و نوازندگی 3.غیر مسلمان 4.شخص آوازه خوان 5.کسی که در حال بازی شطرنج است 6.کسی که شوخی اش فحش بمادر است.¹⁷

حضرت محمد ^{صل الله علیه و آله و سلم} فرمودند: بازی کردن با شطرنج حرام است.¹⁸

حضرت محمد ^{صل الله علیه و آله} نهی کردند از بازی کردن نرد و شطرنج و طبل و تنبک و طنبور و عود ، و نهی فرمودند از فروختن آلت نرد و شطرنج.¹⁹

رسول خدا ^{صل الله علیه و آله و سلم}:از نشانه های آخرالزمان این است که آلات لهو و موسیقی و تار و طنبور و آواز خوانی به دست شرور ترین این امت ظاهر می گردد .ومردم درآن زمان آلات لهو و موسیقی را نیکو می شمارند .در آن زمان اشخاصی هستند که قرآن را یاد می گیرند و در آلتهای مثل بوق و نی و به شکل آوازه خوانی می خوانند و مردم نرد و شطرنج بازی می کنند پس ایشان در ملکوت آسمان و در میان فرشتگان پلید و نجس خوانده می شوند.²⁰

امام صادق ^{علیه السلام} فرمودند: خداوند در ماه مبارک رمضان می آمرزد مگر سه طایفه را : 1.کسی که به چیز مست کننده روزه اش را بشکند 2. شخصی که شطرنج بازی می کند 3. کسی که از مومنی کینه به دل می گیرد و با او دشمنی ورزد.²¹

امام صادق ^{علیه السلام} فرمود: خدای تبارک و تعالی را در هرشب از ماه رمضان آزادشدگانی و رهاگشتگانی از دوزخ هستند ، مگر کسی که با مُسکری (چیز مست کننده) افطار کند ، بدعت گذار و صاحب شاهین (یعنی : شطرنج باز).²²

شخصی از امام صادق ^{علیه السلام} درباره نرد و شطرنج پرسید، امام ^{علیه السلام} فرمودند: به آنها نزدیک نشو، درباره موسیقی نیز از امام ^{علیه السلام} سوال نمود: امام ^{علیه السلام} فرمودند: خوب نیست، انجام ندهید.²³

در حدیث دیگر از امیرالمومنین علی ^{علیه السلام} نقل شده است که هرکه در خانه او طنبور یا عود یا چیز دیگر از آلتهای ساز یا نرد یا شطرنج چهل روز بماند مستوجب غضب الهی گردد و اگر در این چهل روز بمیرد فاجر و فاسق مرده باشد و جای او در جهنم باشد.²⁴

امام رضا ^{علیه السلام} فرمودند: چون سر امام حسین ^{علیه السلام} را به شام بردند یزید ^{لعنه الله علیه} فرمان داد تا آن را در محلی نهادند و سفره ای بر روی آن نصب نمودند پس او و یارانش بدانسو آمدند و به خوردن غذا و نوشیدن آبجو مشغول شدند و چون از کار خوردن و نوشیدن فارغ شدند فرمان داد تا آن سر مطهر را در طشتی زیر تختش نهادند و صفحه شطرنجی روی آن نهادند و یزید ^{لعنه الله علیه} بنشست و به بازی شطرنج و گفتگو از حسین بن علی ^{علیه السلام} و پدرش و جدش ^{سلام الله علیهم} و استهزاء بذکر ایشان مشغول گشت. و هر زمان که در حرکات شطرنج از حریف خود مهره ای را می برد جامی آبجو می گرفت و سه نوبت می نوشید و آنگاه باقی مانده آن را در کنار طشت بر روی زمین می ریخت پس هر کس که از شیعیان ما می باشد باید از نوشیدن آبجو²⁵ و بازی شطرنج خود داری کند و هرکس که نظرش به شطرنج یا آبجو افتاد باید به یاد کار پلید یزید ^{لعنه الله علیه} افتد و او و خاندانش را نفرین نماید ، که خداوند عزوجل در برابر این عمل گناهان او را ، اگرچه به شماره ستارگان باشد محو میکند.²⁶

در حدیثی طولانی منقول از رسول خدا ^{صل الله علیه و آل و سلم} است که حضرت در آداب سلام کردن فرمودند: به فلانی و فلانی و ... سلام بکن و به فلان کیفیت و ... و اما از سلام کردن به عده نهی می کنم، تو را از سلام کردن بر جهود و گبر و بت پرستان نهی می کنم، کسی که شراب می خورد و سر سفه آن می نشیند و کسی که در بیت الخلاء است و بر ... و بر کسی که شطرنج و نرد یا سایر قمار بازی می کند... ²⁷

در حدیثی ²⁸ دیگر از حضرت رسول منقول است که ایشان فرمودند: ... از بازی شطرنج و نرد و طبل و طنبور و تار نهی می کنم... ²⁹

تتمه بحث

اما این که بحث را به تفصیل فوق طولانی گرداندیم به جهت تمام و کمال کردن کار بوده است، و الا در رد و حرمت این عمل تنها و تنها یک حدیث (البته با شرایط خود) بر ما حجیت دارد و دیگر نیاز به طول و تفصیل نیست، چرا که نقل و فعل معصوم حجت است و گفتن کلمه چرا؟ بر قول معصوم ناروا و نشانه ضعف ایمان و ... است.

به هر حال این بود چند پاره خط که بشناساند به صراط صحیح شاید که رستگار شویم.

از دوستان گرامی جهت اشاعه فرهنگ های اسلامی – دینی این مقاله را در سایت و وبلاگ خود با نام "خروش اینترنتی علیه قمار (شطرنج و ...) قرار دهند شاید گشایشی شود." ان شاء الله.

تهیه و تنظیم: پایگاه مقتدای مسیح علیه السلام www.mogtadaemasih.blogfa.com

پاورقی:

1 . شیخ انصاری از بزرگان مذهبمان (تشیع) است که در سال 1281 قمری فوت کرده اند و با صاحب جواهر و نرافی دوم (میزرا احمد) رضوان الله علیهم همدوره بوده اند، وی در دزفول به دنیا آمد و ص کتاب مکاسب را نگاشت کتاب وی از بزرگترین کتب فقهی شیعی به حساب می آید که سالیان سال در حوزه های دینی _ علمی تدریس می شد و می شود!

2 . این قاعده، در باب لهو و لعب و دلیلی چون اتلاف زمان و عمر داخل می شود که به خاطر پرهیز از طولانی شدن مقاله از ذکر آن ملولیم.

3 . یک قاعده ادبیات عرب-لغتی است که بر اهل فن روشن است.

4 . مرحوم شیخ در اینجا حدیث مذکور عبارتی برداشت می کند که میسر همان شطرنج است که چه با شرط باشد و چه بدون شرط حرام است. مراجعه شود به مکاسب محرمه باب قمار (اول).

5 . مرحوم شهیدی در حایشه مکاسب عکس آن را کشیده است.

6 . لسان العرب ، تاج العروس ، المنجد

7 . لغت هندی است.

8 . لغتنامه فرهنگ دهخدا

9 . همان

10 . المنجد

11 . لغت ایتالیایی

12 . لغت نامه دهخدا

13 . وسائل الشیعه کتاب تجارت جلد 12 صفحه 241 حدیث 4 ، حق الیقین صفحه 568 ، گناهان کبیره جلد 1 صفحه 276 ، من لایحضرالفقیه ، حلیة المتقین صفحه 331

14 . خصال الصدوق جلد 1 صفحه 76 حدیث 87

15 . من لایحضرالفقیه جلد 4 صفحه 56 حدیث 3291

16 . تحف العقول صفحه 335 ، گناهان کبیره جلد 1 صفحه 284

17 . خصال الصدوق جلد 1 صفحه 275 ، بحارالانوار جلد 76 صفحه 9 ، نصایح صفحه 332

18 . کتاب شریف نهج الفصاحه صفحه 273 حدیث شماره 1295

19 . حلیة المتقین صفحه 325

20 . تفسیر جامع جلد 6 صفحه 347

21 . خصال الصدوق صفحه 73 ، ثواب الاعمال عقاب الاعمال صفحه 155 حدیث 10

22 . من لا یحضرالفقیه جلد 2 صفحه 422 الی 423 ( روایات 1838 و 1839 تلفیق دو روایت )

23 . معانی الاخبار جلد 2 صفحه 62 ، خصال شیخ صدوق جلد 1 صفحه 198

24 . حلیة المتقین صفحه 330

25 . همان ماء الشعیر خودمان

26 . کتاب شریف من لا یحضر الفقیه جلد 6 صفحه 379 حدیث 5915، عیون الاخبار الرضا علیه السلام جلد 1 صفحه 261، منتهی الآمال جلد 1 صفحه 506 چاپ جدید 627، بحارالانوار جلد 45 ص صفحه 176، ذریعة النجاة صفحه 443، نفس المُهموم (شیخ عباس قمی) صفحه 209، کِتابُ المَواعِظ شیخ صدوق صفحه 131

27 . امالی صدوق مجلس66 ص 737

28 . حلیة المتقین ص 287

29 . دارای حدیث سند قوی